مطالعه‌ی توسعه‌ی پایدار ومفهوم پایداری در شهر

مریم قوامی فرد




چکیده
مفهوم توسعه‌ی پایدارمبین توسعه ای است متعادل  و همه سونگر و عدالت محور. توسعه‌ی پایدار نشانگر فرآیندی است که در طی آن باید پایداری اتفاق بیفتد وپایداری مجموعه ای از وضعیت‌هاست که درطول زمان باید دوام داشته باشد. شهرها به عنوان مصرف کننده و توزیع کننده‌ی اصلی کالاها وخدمات تبدیل به نقاط کانونی پایداری شده‌اند. با وجود این، بسیاری از شهرها با مصرف بیش ازحد، منابع موجود در اطراف خود را از بین می‌برند. بنابراین امروزه انگاره‌ی پایداری در شهرها به طور جدی مطرح شده است وارائه ی تعاریف گوناگون و راهکارهای متنوع در ارتباط با مقوله‌ی پایداری در شهرها نشان از اهمیت روزافزون این موضوع دارد. در همین رابطه هدف این مقاله در وهله‌ی اول کاوشی در خصوص مفهوم "توسعه‌ی پایدار" و در وهله‌ی دوم کاوشی در خصوص مفهوم "پایداری در شهرها" می‌باشد.
واژگان کلیدی:  پایداری، توسعه‌ی پایدار، پایداری در شهرها، توسعه‌ی پایدار شهری

مقدمه
طی سال‌های اخیر مقوله‌ی توسعه‌ی پایدار به ویژ در شهرها بسیار موردتوجه قرار گرفته است و در دو سطح خرد و کلان مطرح شده است. کیفیت زندگی انسان ارتباط مستقیمی با کیفیت محیط زیست او او دارد وباتوجه به این که بسیاری از انسان‌ها در مکانی به نام شهر زندگی می‌کنند که محل برقراری اکثر ارتباطات اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی نیز می‌باشد مسائلی از جمله بحران محیط زیست، انرژی، آلودگی هوا، آلودگی صوتی، ترافیک بخشی از عواملی هستند که می‌توانند کیفیت زندگی انسان را دستخوش تغییر ودگرگونی قرار دهند و در این شرایط در راستای افزایش وبهبود کیفیت زندگی انسان توجه به مقوله‌ی توسعه‌ی پایدار یا پایداری در شهر مطرح می‌شود. بررسی مسائل مربوط به پایداری زمانی ملموس می‌شود که نمود عملی آن شکل گرفته باشد و منجر به نتایج موفقیت آمیزی گردد.

تعاریف زیادی از توسعه‌ی پایدار وجود دارد اما دو تعریف زیر ماهیت این واژه را بیشتر روشن می‌سازد(willis,2006)
1. ارتقای کیفیت زندگی در ضمن در نظر گرفتن ظرفیت تحمل محیط زیست

2. پاسخ گویی به نیازهای نسل حاضر بدون آنکه توانایی و امکانات نسل‌های آینده برای تأمین نیازهایشان محدود شود.

توسعه‌ی پایدار شهری بهره وری در استفاده اززمین و تشویق به استفاده‌ی مجدد از ساختمان‌هاست. با توجه به این که امروزه با مسائلی همچون گرم شدن هوا، مصرف بی رویه‌ی انرژی و استفاده‌ی بی قید وب‌اند از منابع تجدیدناپذیر روبرو هستیم و شهرها جزو عوامل اصلی بروز این ناهنجاری‌ها در انسان و طبیعت می‌باشند، باید سیاست گذاری‌های اصولی و فرامنطقه ای را در به کارگیری و مصرف در پیش بگیریم. درواقع شهرهایی در قرن‌های آتی قابل زیست خواهند بود که پایداری خود را مدیون فروتنی، عطوفت و قبول مفهوم قناعت هستند.
(بحرینی،1378، 297 )

مفهوم توسعه‌ی پایدار

مفهوم توسعه‌ی پایدار مفهومی در حال تحول و بحث برانگیز می‌باشد. رایج‌ترین تعریف از توسعه‌ی پایدار را چنین تعریف می‌کند:" توسعه ای که نیازهای نسل امروز را بدون محدود کردن امکانات نسل‌های آینده برای رفع نیازهایشان پاسخ گو باشد. "(Rees,Roseland,1991)

همان گونه که در تعریف نیز دیده می‌شود، این نوع از توسعه دربرگیرنده‌ی دو مفهوم کلیدی است:
- مفهوم نیازها وبرآوردن آن‌ها به ویژه نیازهای ضروری اقشارمحروم که واجد اولویت هستند

-تفکر در مورد محدودیت محیط زیست و فشار وارد شده برآن ها برای پاسخ گویی به نیازهای حال وآینده.

درهمین رابطه یعنی  توجه به نیازهای نسل حاضر با در نظر گرفتن نسل‌های آینده، چوگول این گونه اظهارنظر می‌کند: توسعه‌ی پایدار به حداقل رساندن مصرف منابع غیرقابل تجدید را در رأس اهداف خود قرار می‌دهد و در این راستا بهره برداری پایدار از منابع تجدیدشونده، جذب ظرفیت‌های محلی وپاسخ گویی به نیازهای بشر را مدنظر قرار می‌دهد. (چوگول،1993)
سازمان ملل متحد نیز در سال 1991 توسعه‌ی پایدار را چنین تعریف کرده است: سیاست توسعه‌ی پایدار چنان سیاستی است که در نتیجه‌ی اعمال آن منافع مثبت حاصل ازمصرف منابع طبیعی بتواند برای زمان‌های قابل پیش بینی در آینده ادامه و دوام داشته باشد. (لقائی، محمدزاده،1378،34)

علاوه بر جنبه‌های زیست محیطی دوبعد اقتصادی واجتماعی نیز از مقولات مهم در توسعه‌ی پایدار محسوب می‌شوند. امروزه نیز برنامه‌ی اجرایی مطرح شده در دستورکار21 کاربرد دارد چرا که تأمین سه نیاز ضروری عصرما را در نظرگرفته است:
1. نیاز به حفاظت زیست محیطی از آب، خاک و تنوع زیستی که حیات به آن‌ها وابسته است.

2. نیاز به توسعه‌ی اقتصادی برای غلبه برفقر

3. نیاز به عدالت اجتماعی و تنوع فرهنگی درجهت آن که اجتماعات محلی در بیان ارزش‌هایشان برای حل مسائل توانمند گردند. (willis,2006,9)

بعد زیست محیطی نقطه‌ی توجه غالب در توسعه‌ی پایدار واز ارکان توسعه‌ی انسانی محسوب می‌شود. این بحث عمدتاً در جهت استفاده از منابع طبیعی-محیطی مطرح می‌گردد و از آن جا که مسائل مربوط به این حوزه در قالب تحقیقات کمی قابل پیگیری هستند. می‌توان گفت مباحث زیست محیطی چالش برانگیز ترین حوزه‌ی توسعه‌ی پایدار را تشکیل می‌دهند. (Tweed,Sutherland.2007)

دیدگاه توسعه‌ی پایدار

نحوه‌ی نگرش توسعه‌ی پایدار نسبت به برنامه ریزی کاربری زمین به گونه ای می باشدکه ضرورت توجه به شاخص‌های اجتماعی توصیه می‌گردد که از تأثیرات مهم به کارگیری شاخص‌های اجتماعی در برنامه ریزی کاربری زمین، دستیابی به معیارهای جامع تر و دقیق تر در مورد شناخت و ارزیابی نیازهای فضایی است که مفهوم و کاربردی وسیع تر از استانداردهای سرانه‌ی کاربردی زمین دارد. (مهدی زاده،1379)

این نیازها در دوعرصه ی بسیار مهم با نظم فضایی ارتباط می‌یابند که شامل:

1. نیازهای انسان در مراحل مختلف زندگی از تولد تا مرگ.

2. ساختار قشربندی اجتماعی-اقتصادی ساکنان شهر. (همان)

به عبارت دیگر نیازهای فضایی تنها برحسب تعداد کل جمعیت به طورعام تعیین نمی‌شود بلکه بایستی براساس ویژگی‌های فردی و اجتماعی جمعیت ساکن تعیین می‌گردد. این ویژگی‌ها بر نیازها مؤثر است و می‌بایستی ملاک تعیین سرانه‌ها و نحوه‌ی تأمین آن‌ها قرار گیرد. در دیدگاه توسعه‌ی پایدار حصول به پایداری از طریق افزایش تراکم در شهر امکان پذیر می‌باشد.

مفهوم توسعه‌ی شهری پایدار

امروزه شهرها به عنوان مصرف کننده و توزیع کننده‌ی اصلی کالاها و خدمات تبدیل به نقاط کانونی بحث پایداری شده‌اند. باوجود این بسیاری از شهرها با مصرف بیش از حد منابع موجود در مناطق اطراف خود را ازبین می‌برند در نتیجه‌ی افزایش مصرف منابع آثار مخرب اکولوژیکی شهرها به خارج از مرزهای جغرافیایی اشان گسترش می‌یابد. بنابراین به منظور دست یابی به یک وضعیت پایدار واقعی در شهرها تدوین سیاست‌هایی جهت حصول به شهرهای پایدار ضروری می‌نماید. به همین منظور مقوله ای مهم تحت عنوان توسعه‌ی شهری پایدار در طول دهه‌ی 1990 وتا به امروز مورد توجه قرار گرفته است.

راهبردهای توسعه‌ی شهری پایدار

دو عامل مهم نیل به توسعه ای مناسب در مقیاس محلی یکی توجه به نقش و اهمیت حکومت محلی و دیگری مقوله‌ی مشارکت شهروندان در اتخاذ و اجرای تصمیمات است. در این ارتباط ویلیس اعتقاد دارد حکومت محلی عهده دارانتخاب و تصمیم گیری در مورد ارزش‌های اجتماع در اتخاذ تصمیماتی است که مستقیماً ً پایداری شهرها را از لحاظ اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی تحت تأثیر قرار می‌دهد. (willis,2006)

دریک کشور دولت‌های محلی درزمینه ی مشارکت با اجتماع و شهروندان برای توسعه‌ی چشم اندازها و برنامه‌های کاری بلندمدتی فعالیت می‌کنند که دست یابی به نتایج پایدار را نه تنها در آینده بلکه در حاضرنیز هدایت می‌کند. چنین چشم اندازها وطرح هایی که متعلق به دولت‌های محلی هستند می‌توانند چارچوب‌هایی برای کمک به شهروندان وحاکمان محلی در جهت درک فرصت‌ها و استعدادها، ترسیم آینده و سازگارنمودن نیازهای به ظاهر متعرض فراهم نمایند. (همان)

هدف از اتخاذ سیاست‌های مبتنی برتوسعه ی شهری پایدار دست یابی به شهرهای پایدار است. مفهوم شهر پایدارو ویژگی‌های آن در دهه‌ی 1990 بارها از سوی محافل علمی و سازمان‌های رسمی وغیر رسمی موردتوجه قرارگرفته است. توجه به این مفهوم در چنین طیف گسترده ای سبب گشته است که یافتن تعریف واحدی از شهرپایدار امکان پذیر نباشد. مؤلفه‌های شهرپایدار مصادیق زیست محیطی، اجتماعی و اقتصادی بوده که هریک از نظریه پردازان در تعاریف خود به یکی از این جنبه‌ها اشاره کرده‌اند.

شهرهای پایدار شهرهایی هستندکه برای حفظ سلامتی در دراز مدت اقداماتی انجام داده‌اند. این شهرها چشم اندازی دارند که توسط تمام بخش‌های جامعه شامل حرفه‌های مختلف، گروه‌های آسیب پذیر، طرفداران محیط زیست، مجامع مدنی، نهادهای دولتی وتشکل های مذهبی پذیرفته شده و فعالانه ارتقا داده می‌شود. این شهرها منابع را به شکل صحیح و به اندازه مصرف می‌کنند وسعی دارند اقتصاد خود را با اساس محلی حفظ کرده و توسعه بخشند. معنای پایداری در جوامع مختلف متفاوت است چرا که جوامع مختلف برحسب شرایط اجتماعی، اقتصادی، زیست محیطی و سطح داوری خود، درک یکسانی از پایداری در شهر نخواهند داشت. در کل برای رسیدن به پایداری توجه به نقش مردم و شهروندان از اهمیت ویژه ای برخوردار است چرا که نیل رسیدن به راهبردهای شهرپایدار را بهتر و سریع تر امکان پذیر می‌سازد.

نتیجه گیری

هدف از این مقاله تعریف مفاهیم توسعه‌ی پایدار وپایداری درشهربود. در راستای تعاریف توسعه‌ی پایدار سعی شد مروری مختصر از تعاریفی که از سوی مجامع علمی ونهادهای رسمی از این مفهوم مطرح گردیده ارائه گردد وهمچنین راهبردهایی برای رسیدن به توسعه‌ی پایدار در شهر بیان گردید. درکل مفهوم پایداری در شهرها از دراز مدت مطرح بوده است وبرای درک آن باید سیر تاریخی آن را بررسی کرد. توسعه‌ی پایدار دربرگیرنده‌ی سه مؤلفه‌ی اصلی زیست محیطی، اقتصادی و اجتماعی می‌باشد که از دیدگاه زیست محیطی به عنوان مثال استفاده از سیستم‌های آب رسانی و انرژی سازگار با محیط زیست و صرفه جویی در ساخت وسازها مدنظر قرار می‌گیرد وازلحاظ اقتصادی تحقق نیازهای انسان وارتقای شرایط زندگی شهروندان درنظر گرفته می‌شود. ازجنبه ی اجتماعی نیز تأکید برعدالت اجتماعی به منظور فراهم کردن تسهیلات زندگی برای تمام گروه‌ها به شکل عادلانه مطرح می‌گردد. برای رسیدن به پایداری در شهر توجه به دو عامل نقش اساسی دارد توجه به نقش واهمیت حکومت محلی وهمچنین توجه به نقش مردم به عنوان شهروند.
در دیدگاه توسعه‌ی پایدارتوجه به محوریت "محیط زیست وانسان" کاربرد در علوم اجتماعی و هانعطاف پذیری موردتوجه قرار گرفته است. بر مبنای مباحث مطرح شده پیروی ازاصول علمی دیدگاه توسعه‌ی پایدار در تهیه‌ی طرح‌های توسعه‌ی شهری می‌تواند نتایج مطلوب تری به همراه داشته باشد.

منابع ومآخذ:

1. بحرینی، سیدحسین، (1385)، "تجدد، فراتجدد وپس ازآن درشهرسازی"، تهران، انتشارات دانشگاه تهران
2. چوگول، چارلز، (1993)،"شهرهای پایدار:سیاست‌های شهری برای آینده" به نقل ازمحمدمهدی عزیزی،1380، توسعه‌ی شهری پایدار:برداشت وتحلیلی ازدیدگاه های جهانی، فصل نامه‌ی صفه، دانشگاه شهیدبهشتی، شماره‌ی33
3. مهدی زاده، جواد، (1379)،" برنامه ریزی کاربری زمین: تحول در دیدگاه‌ها و روش‌ها"، فصل نامه‌ی مدیریت شهری
4. لقائی، حسنعلی ومحمدزاده تیتکانلو، حمیده، (1378)، "مقدمه ای بر مفهوم توسعه‌ی شهری پایدار ونقش برنامه ریزی شهری، مجله‌ی هنرهای زیبا، دانشگاه تهران شماره 6

5-Tweed, Christopher, Sutherland, Margaret, 2007,built culthral heritage and sustainable development, landscape and urban planning.

6-Willis,Michael, 2006, sustainability, the Issue of our Age, And a concern for local government, public Management,  No 88, p-p 8-12
مقالات:
استفاده از مقاله‌ی پایداری در شهرها ازدیروز تا امروز، سارا حمیده، نوید پورمحمدرضا

 

 

 

منبع اصلی انسان شناسی و فرهنگ

http://anthropology.ir/node/12056