کرونا تا کجا موجب افت رشد اقتصاد جهانی خواهد شد؟!

در متون اقتصادی، معمولا رشد اقتصادی منفی برای دو فصل پیاپی، رکود نامیده می‌شود. اگر یک فصل منفی و فصل بعد مثبت شود، گفته می‌شود که فصل اول دچار کسادی شده است.
بر اثر ویروس کرونا، اقتصاد جهانی با افت تولید مواجه شده است. این کاهش‌ رشد، تا کجا ادامه خواهد یافت؟

بگذارید در ابتدا پیش‌بینی خودم را ارایه کنم. افت تولید، ممکن است تا فصل تابستان میلادی ادامه یابد ولی بیش از ان نه. احتمالا، اقتصاد جهانی با رکودی کوتاه‌مدت، به شکل حرف V ، مواجه خواهد شد. در غیر این‌صورت، با طولانی‌تر شدن رکودی که علت و ماهیت کاملا متفاوتی دارد، امکان بروز فاجعه انسانی در ابعاد بالا وجود دارد. فاجعه‌ای که می‌تواند طغیانِ بخش کثیری از مردم را برای دسترسی به غذا و حداقل‌ در آمد موجب ‌شود. (با توجه به نوعی ممنوعیت تعاملات اجتماعی، تاثیر استمرار کرونا بر افت درامد در مشاغل کوچک و متوسط جدی‌تر است)

به این اعتبار، بر این باورم، که تلاش‌ها برای عرضه‌ی واکسن کرونا در حداقل زمان، صرف‌نظر از جنبه‌های انسانی موضوع، بخاطر کنترل رکود و پیش‌‌گیری از طغیان فرودستان، بسیار جدی است.

سازو‌کار اثرگذاری ویروس کرونا بر اقتصاد جهانی چگونه است و چه ویژگی دارد که آن‌ را متفاوت از رکودهای پیشین از جمله بحران ۲۰۰۸ می‌کند؟ داستان اثرپذیری رشته فعالیت‌های اقتصادی از هم، مانند داستان ضریب ِ سرایت کرونا از فردی به فرد دیگر است. این ضریب، در اقتصاد، ضریب تکاثر یا فزاینده، نامیده می‌شود. هر چه مقدار آن بالا باشد، افت تولید یک بخش موجب افت سریع تولید در بخش‌های دیگر می‌شود.

با کرونا، بخش گردشگری، اولین رشته فعالیتی بوده که دچار کسادی شده است. گردشگری، از قضا دارای یکی از بالاترین ضریب‌های تکاثر است. چرا که پیوندهای متعددی با رشته فعالیت‌های مختلف دارد. به بیانی دیگر، زنجیره‌ی تامین آن، هم حلقه‌های زیادی دارد و هم با زنجیره‌های دیگر تامین، دارای نقاط تلاقی است. بنابراین، وقتی بخاطر کرونا، مرزها بسته و سفرها کم‌تر شده، گردش مالی هتل‌ها، خطوط هوایی، آژانس‌ها، تورهای گردشگری، صنایع غذایی و دستی، رستوران‌ها و مراکز تفریحی، خدمات حمل و نقل و شبکه بانکی، و حتی پوشاک و منسوجات کاهش یافته است.(شروع رکود از بخش واقعی اقتصاد)

این کاهش، تاثیر خود را زنجیره‌وار بر بخش‌های دیگر ‌گذاشته است. با کاهش حمل و نقل زمینی و دریایی و هوایی، تقاضا برای سوخت کم‌تر شده است. در نتیجه، بازارهای جهانی نفت، با مازاد عرضه‌ای در حد بسیار زیاد مواجه شده که نتیجه‌ی آن کاهش قابل توجه قیمت جهانی نفت بوده است. (یعنی سرایت افت تولید از بخش گردشگری و فعالیت‌های مرتبط به بخش نفت و گاز)

کاهش تولید رشته فعالیت‌های گردشگری و نفتی، موجب کاهش قیمت سهام شرکت‌های ذی ربط (اثر مستقیم) و سایر شرکت‌ها (اثر غیر مستقیم) شده است (یعنی سرایت بحران از بخش واقعی به بخش مالی).

در بازار جهانی دارایی‌های نقد پذیر، افت تولید بخش واقعی و رشد منفی آن،به همراه نااطمینانی ناشی از نامشخص بودن دوره‌ی بحران کرونا، موجب جایگزینی دارایی امن‌تری به نام طلا به جای سهام ‌و دلار آمریکا شده است. نتیجه، افزایش قابل توجه قیمت جهانی طلا به حدود ۱۷۰۰ دلار در اونس و سپس کاهش آن به ۱۶۶۰ دلار است. (جبران رکود ۷ ساله در این بازار). کاهش نرخ بهره در آمریکا، با هدف ایجاد انگیزه برای تولیدکنندگان و سرمایه‌گذاران، در کاهش میزان بازدهی اوراق قرضه و در نتیجه، حرکت نقدینگی از این بازار به‌سوی طلا نقش داشته است.

بحران ۲۰۰۸، با سقوط بازار بورس آمریکا آغاز و با سرایت به بازارهای بورس دیگر، جهانی شد و سپس به بخش واقعی راه یافت. بحران رکودی چند ساله‌ای شد به شکل حرف U. برای بازگشت اعتماد به بازارها و به‌حرکت درآمدن چرخ‌های تولید و سرمایه‌گذاری، زمان بلندی لازم بود.

این بحران مرتبط با سازوکاری است که کرونا ان را به شکل مذکور موجب شده است. در صورت‌ِ عرضه واکسن و ایجاد اطمینان از بابت نبود خطری در این باره، اقتصاد جهانی توانایی بازگشت سریع به موقعیت پیشین را خواهد داشت. سفرها دوباره شروع و ضریب تکاثر در جهت مثبت عمل خواهد کرد. در آن هنگام یا زمانی که خبر قطعی ورود واکسن به بازار اعلام شود، احتمال افت قیمت طلا و افزایش قابل توجه شاخص قیمت سهام و شاخص نرخ دلار وجود خواهد داشت.



✍علی دینی ترکمانی/اقتصاد دان نهادگرا