موافقان و مخالفان انتقال آب خزر به سمنان چه می‌گویند؟
سحر میرزایی
دلایل موافقان و مخالفان انتقال آب خزر به سمنان چیست و نظر کدام گروه با واقعیت و ضرورت امروز منطبق است؟
به تازگی خبرهایی درباره تصویب لایحه بودجه طرح انتقال آب خزر به سمنان در مجلس منتشر و سپس تکذیب شد. استاندار سمنان، علیرضا آشناگر، به خبرگزاری ایرنا گفت تدوین برنامه‌ها در دستور کار قرار دارد. این طرح بیش از دو دهه پیش برای نخستین بار مطرح شده، اما هر بار با مخالفت‌های زیادی روبه‌رو می‌شود که خواستار کنار گذاشته شدن بند مربوطه در لایحه بودجه و ممنوعیت انتقال آب از خزر به فلات مرکزی است.
اما رئیس جمهور در سخنرانی‌اش در شاهرود در نیمه آذر امسال دلایل مخالفان را «بهانه‌های جزئی و نادرست» توصیف کرد و آنها را «گرفتاران مقاله‌هایی» خواند که «برای عدم توسعه ما» نوشته شده‌اند. این متن موافقان و مخالفان طرح را معرفی می‌کند و به صورت فهرست‌وار به بررسی دلایل هر دو گروه می‌پردازد. دلایل بر اساس سه اصل توسعه پایدار دسته‌بندی شده اند.
موافقان طرح: شخص رئیس جمهور (متولد سمنان)؛ عیسی کلانتری، رئیس سازمان حفاظت محیط زیست ایران؛ نمایندگان استان‌های فلات مرکزی ایران از جمله سمنان و یزد در مجلس
مخالفان طرح: نمایندگان استان‌های شمالی ایران در مجلس؛ پروین فرشچی، معاون سابق محیط زیست دریایی؛ پروفسور یخکشی، بنیانگذار دانش محیط زیست در دانشگاه تهران؛ دکتر پرویز کردوانی پدر علم کویر شناسی ایران؛ و شمار زیادی از کارشناسان محیط زیست و مدیریت منابع آب مانند شبکه تشکل‌های محیط زیست و منابع طبیعی مازندران
دلایل موافقان طرح انتقال آب دریای خزر به سمنان
دلایل مخالفان طرح انتقال آب دریای خزر به سمنان
به نظر می‌رسد موافقان و مخالفان طرح انتقال آب خزر به سمنان هر دو بر سر چند موضوع هم‌نظرند. عیسی کلانتری، رئیس سازمان حفاظت محیط زیست معتقد است: «ما رعایت هیچ چیز را در گذشته نکردیم و ضوابط بین‌المللی و هیدرولوژی و علم آب‌شناسی را زیر پا گذاشتیم و هر جا که توانستیم سد زدیم و چاه حفر کردیم و آب را برای مصرف کشاورزی برداشتیم. مصرف‌کننده اصلی آب در کشور بخش کشاورزی است و این بخش بیش از ۸۵ درصد آب کشور را به بهانه تامین مواد غذایی کشور مصرف می‌کند، این در حالی است که بیش از یک سوم نیاز غذایی کشور را به صورت واردات از خارج از کشور تامین می‌کنیم.» همچنین بیانیه «شبکه تشکل‌های محیط زیست و منابع طبیعی مازندران» در ۲۹ بهمن، کارنامه مدیریت آب در طول شش تا هفت دهه گذشته را غیر درخشان خواند و به نمونه‌هایی همچون دریاچه ارومیه، شور شدن آب‌های شیرین زاگرس در پشت سد گتوند، خشک شدن دریاچه هامون، خالی شدن سفره‌های زیرزمینی از آب و ایجاد فروچاله‌ها و تسریع بیابان‌زایی، زاینده‌رود و خشک‌شدن نیمی از دشت‌های کشور اشاره کرد.
خدیجه گلین مقدم، دکترای جغرافیا و فعال محیط زیست می‌گوید: «آب خزر محدود است و پاسخگوی اقیانوس خشک کویر نیست و لذا باید نمایندگان مجلس طرح جدید و مطمئن‌تری را با کاهش زیست‌محیطی کمتر پیشنهاد داده و انتقال آب دریای عمان را که قابلیت انتقال به کل کشور را داراست، در دستور کار قرار دهند.» پروین فرشچی، معاونت دریایی سازمان محیط زیست، که روز شنبه، ۱۱ اسفند برکنار شد معتقد است «در دریای عمان به دلیل نیاز آبی و مهیا بودن شرایط مشکلی نیست، اما در دریای خزر استفاده از آب شیرین کن و بهره برداری از دریا ضرورت دارد، اما برای استان‌های ساحلی، نه برای انتقال بین حوزه‌ای.»
در این میان کارنامه احمدرضا لاهیجان‌زاده (جانشین خانم فرشچی در معاونت زیست دریایی) بیم منتقدان طرح انتقال آب را بیشتر کرده است. لاهیجان‌زاده مدت‌ها مدیریت حفاظت محیط زیست استان خوزستان را برعهده داشت و به باور منتقدان، خشک شدن تالاب هورالعظیم از جمله به دلیل ضعف مدیریت وی بوده است.
کنار هم قرار دادن دلایل موافقان و مخالفان به روشنی توجیه اقتصادی طرح را رد می‌کند و حاکی از اثرات زیانبار و جبران ناپذیر اجتماعی و محیط زیستی آن است. تحقیقات و گزارش‌های مفصل «مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی» در سال ۱۳۹۳ در بررسی ابعاد متعدد این طرح از نظر زیست‌محیطی، اقتصادی، اجتماعی، ژئوپلیتیک، حقوق بین‌الملل و رژیم حقوقی دریای خزر منتشر شد که در نهایت اعلام کرد « اجرای این کار به ضرر کشور و بر خلاف مصالح ملی و به زیان دریاچه خزر است.»
رییس جمهوری در سخنرانی اخیر خود در گیلان گفت : «محیط زیست، علم و دانش است و با شعار پیش نمی‌رود.» گرچه دلایل مخالفان به اقتضای محدودیت کلمه در این مقاله فهرست‌وار بیان شد، اما همه با ذکر ماخذ و بر پایه مطالعات علمی بوده است.
وی اضافه کرد: شمالی‌ها با «طرح انتقال آب خزر» مخالف هستند در حالی که جنوبی‌ها اعتراضی به «انتقال آب دریای عمان ندارند».» در کتاب جغرافیای دوره دبستان آموختیم که خزر دریاچه است و برخلاف دریای عمان به اقیانوس‌ها راه ندارد.
نکته آخر اینکه به گفته آقای روحانی «سازمان محیط زیست در نهایت در خصوص این طرح‌های کلان کشوری نظر خواهد داد.». حال آنکه نظر رئیس سازمان محیط زیست با تمامی فعالان محیط زیستی مغایر است و معاونی را که نظر مخالف داشت به تازگی از کار برکنار کرد.
منابع:
https://www.dw.com/fa-ir/environment/a-47758987
https://www.radiofarda.com/a/Critics-over-the-transfer-of-Caspian-Sea-water-to-Semnan-Province/29800835.html
https://www.eghtesadonline.com/n/1gm0
https://www.ilna.ir/fa/tiny/news-714255
http://eskannews.com/news/18036
https://www.ilna.ir/fa/tiny/news-710551
https://raby.ir/?p=564260